Malatya'nın Yeniden İnşası Ve Malatyalılar

Depremlerin tümüyle alt üst ettiği Malatya’nın yeniden inşa süreci de süratle devam etmektedir. Geçtiğimiz hafta içerisinde 24 Ocak 2025 Tarihi’nde Sayın Cumhurbaşkanı’nın Anahtar Teslim Töreni’nde hatırı sayılır miktarda konut teslimatı yapıldı. Şu ana kadar iki yıllık süre içerisinde toplamda sayısal olarak beşinci sırada kalan Malatya, bu tören ile birlikte dördüncü sıraya gelmiştir. Bu önemli bir gelişme olarak değerlendirilebilir.

         Ancak son törendeki yoğun teslimata rağmen Malatya halâ gerilerde bir tablo çizmektedir. Sayısal olarak değil de ihtiyaç-gerçekleşme oranı analizi yapıldığında Malatya en gerilerde olduğu anlaşılmaktadır. Bunu daha iyi görebilmek için aşağıdaki iller listesine bakmamız anlam taşıyacaktır:

         Deprem illerinde ihtiyaç duyulan bağımsız birim sayısı ve gerçekleşme oranı aşağıdaki biçimde sıralanabilir:

         Adana’da ihtiyaç 12.522 gerçekleşme 6.700; oransal olarak yüzde 53 civarı,

         Adıyaman ihtiyaç 43.570, gerçekleşme 31.406; oransal olarak yüzde 72 civarı,

         Diyarbakır ihtiyaç 17.577, gerçekleşme 7.920; oransal olarak yüzde 45 civarı,

         Elazığ ihtiyaç 13.142, gerçekleşme 8.854; oransal olarak yüzde 67 civarında,

         Gaziantep ihtiyaç 29.500, gerçekleşme 22.975; oransal olarak yüzde 77’nin üzerinde,

         Hatay ihtiyaç 153.248, gerçekleşme 46.167; oransal olarak yüzde 30 civarında,

         Kahramanmaraş ihtiyaç 74.187, gerçekleşme 34.630; oransal olarak yüzde 46’nın üzerinde,

         Kilis ihtiyaç 2861, gerçekleşme 2.156; oransal olarak yüzde 75’ten fazla,

         Malatya ihtiyaç 79.420, gerçekleşme 26.325; oransal olarak yüzde 33 civarında

         Osmaniye ihtiyaç 12.218, gerçekleşme 7.337; oransal olarak yüzde 60 civarında,

         Şanlıurfa ihtiyaç 14.735, gerçekleşme 7.513; oransal olarak yüzde 50’nin üstünde

         Kaynak: Anadolu Ajansı, 26.01.2025 Tarihli “Deprem Konutlarının Yüzde 45’i Hak sahiplerine Teslim Edildi” başlıklı haber. Kontrol için bakınız. https://www.aa.com.tr/tr/asrin-felaketi/deprem-konutlarinin-yuzde-45i-hak-sahiplerine-teslim-edildi/3462777

         Buradaki tabloya göre, oransal olarak 11 il içinde en az inşa gerçekleşmesi yüzde 30 ile Hatay’da, ondan sonra yüzde 33 ile Malatya’da söz konusu olmuştur. En fazla inşa gerçekleşmesi ise yüzde 77 ile Gaziantep’te olmuştur. İkinci en yüksek oran ise Kilis’te olmuştur.

         Buradaki veriler net ve devlete ait verilerdir. Bu verilere göre, Malatya’nın belirgin bir geri kalma yaşamış olduğu görülmektedir. Artık bu durum organizasyonel eksiklik midir, yerel yönetim zaafiyeti midir, yoksa başka birtakım faktörler mi rol oynamıştır bilinmez. Araştırılmaya muhtaç olunan konulardan biri olarak kayda geçmiş olacaktır. Hatay da oransal olarak geri kalmış yer olarak öne çıkmaktadır. 

         Buradaki kritik verilerden biri de şudur ki toplam deprem bölgesinde yapılacak 36 bin civarındaki iş yerinin 20 bini Malatya’da yapılacak olmasıdır. Bu tablo Malatya’nın iktisadi olarak ödediği faturanın deprem bölgesinin yüzde 60’ına tekabül ettiğini ortaya koymaktadır. İş yerlerini kaybeden esnafların elit olanlarının başka illere yerleştiği daha ağır bir fatura iken kalanların da orada yaşayabilmesi iş yerlerine kavuşmalarına bağlıdır denilebilir.

         Hem evlerin hem de iş yerlerinin bitirilmesi şehirden ayrılmış 200 binden fazla insanın tersine göçünün temel sağlayıcısı olacaktır. 

         Bunlardan ayrı bir sorun mücbir sebep halinin pandemiden beri para kazanamayan tüm depremzede esnafları kapsamasına ihtiyaç vardır. Hem sürenin en az iki yıl uzatılması hem de kapsamın 2,5 milyon ciro ile sınırlı tutulmaması Malatya ticareti için can suyu niteliği taşıyacaktır.

         Bir başka önemli gereklilik ise Malatya’nın Teşvik Sistemi’nde 6. Bölge teşviğinden faydalanacak şekilde düzenleme yapılması meselesidir. Malatya’nın bu haktan mahrum kalması, yüksek istihdam kapasiteli fabrikaların kapanması riski taşımaktadır. Zaten tekstil sektörünün yaşadığı genel kayba bir de 6. Bölge teşvik imkânlarından olunması eklenince, bu Malatya’ya yüksek miktarlı istihdam hacmi daralması ve dolayısıyla nüfus kaybı yaşatacak demek oluyor.

         Buralardan sürekli çağrı yapmaktayız. Malatyalılar birleşin ve birbirinizi sevin. İktidar-muhalefet ayrımı olmaksızın herkesin Malatya menfaatleri ekseninde birleşmesi ve çözümleri ortak akıl ile üretmesi çok yerinde bir yaklaşım olacaktır. Projelerden aksama yaşayan, gecikme yaşayan ve yatırım programlarından çıkarılanlarını takip etmek ve gerçekleştirmek ve gerçekleştirmelerde sürat kazandırmak anlamlı olacaktır.

         Geciken çevreyolu yatırımı, yeni çevre yolu yatırımları, hızlı tren projesi, havalimanı terminal inşaatı, şehir merkezine tramvay hattı gibi büyük yatırım gerektiren projelerin gerçekleştirilmesi için her kapının birlikte zorlandığı çalışma prensibi gerekmektedir. Genelde projeler ile, ilgili bireysel ya da birkaç kişiden oluşan takip anlayışları sonuç vermemektedir. Kısacası, sosyal medyadan ağırlık yarışına girecek şekilde bültenler yayınlamak yerine partiler, STK’lar, odalar, barolar, borsalar vs gibi farklı yapılarla işbirliği ile ilin menfaatleri çerçevesinde birleşip takibat yapmak daha iyi sonuç verecektir.

         Yerel basının da hem TV, Hem gazete, hem radyo ve hem de internet medyası olarak şehrin hafızası olarak rol oynayan konumdadır. Bunları da yok saymak bir anlam taşımamaktadır. Basının bilgilendirilmesi de basından bilgi edinilmesi de periyodik olarak çok cazip olacaktır. Pek çok eksiklik ve aksaklıkları merkezden daha iyi bilen yerel basını güçlendirmek ve onlarla etkili iletişim kurmak gereklidir.

Unutmayalım ki, bu şehir hepimizin! Sahibi de Malatyalılar olarak bizleriz. Eğer biz sorunlarını çözmek konusunda irade birleştirmesi yapmaz isek, belirli bir sürenin sonunda Malatyalılar nerede olur bilemeyiz ama Malatya’da kalmaları ve olmaları mümkün olmayacaktır.

Eleştiri yapan da kimseye karşı ve onu alt etmeye çalışan bir anlayışta insan değildir. Doğrusu eleştiriye açık olursak, aksayan ve eksiği olan işlerimizin düzelmesi söz konusu olur. Her eleştireni aynı kategoriye sokmaz isek, faydalanılabilecek olanlarını ayrı tutarsak kazanan bir bütün olarak hepimiz oluruz. Malatya, Malatyalılar ile güzel ve daha yaşanılası bir diyar olacaktır. Malatyalısız Malatya hedefimiz olmamalıdır.

Prof. Dr. Mustafa TALAS
Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi